"Prosto z Pokładu" Biuletyn Nr 183 Rok XVIII październik - grudzień 2020 r.

Biuletyn Nr 183 Rok XVIII październik - grudzień 2020 r.


Stowarzyszenie TŻŚ - Bractwo Mokrego Pokładu

Dr Jan Pyś


Żegluga śródlądowa może pomóc przeciwdziałać skutkom suszy!

Obecny krajowy system wodny został ukształtowany głównie przez naturalny układ rzek opierający się na starych koncepcjach głównie XVIII i XIX w., na który składały się reguły zarządzania zasobami wodnymi wynikające z odmiennego podejścia do gospodarki wodnej zaborców lub państw, których ziemie należą obecnie do Polski. Obecnie wielkość krajowych zasobów wodnych pozostających do naszej dyspozycji wynika głównie z przyczyn naturalnych. Występują tu ekstremalne wahania zasobów wodnych, na które mają niemal wyłącznie wpływ opady lub ich brak.

W kraju występuje permanentny brak wody, czego skutkiem jest brak wody dla energetyki konwencjonalnej (elektrownia Kozienice), słabo rozwinięta hydroenergetyka (zaledwie 1,2% energii pochodzi z elektrowni wodnych), potrzeby rolnictwa (susza rolnicza), likwidacja całych branż ( transport rzeczny). Transport rzeczny w Polsce to branża, która najbardziej straciła na suszy i braku wody w rzekach będących drogami wodnymi. Transport ten dla swojej działalności potrzebuje sprawnie działającej gospodarki wodnej i oczekuje stworzenia, podobnie jak w innych państwach Europy, warunków do pracy.

W kraju coraz częściej mówi się o braku wody, czemu dowodzi tzw. wskaźnik dostępu do wody. W Polsce wskaźnik ten jest bardzo niski i sięga ok. 1500 m3/rok/osobę. W świecie taka ilość wody powszechnie uważana jest za mogącą wywołać poważne perturbacje dla prawidłowo funkcjonującej gospodarki wodnej. Oznacza to, że krajowe dyspozycyjne zasoby wodne są obecnie na granicy deficytu, czyli niedoboru wody, co może stać się istotną barierą w rozwoju naszego państwa. Szacuje się, że w niedalekiej przyszłości do roku 2050 zapotrzebowanie na wodę wzrośnie o 55%. Głównymi odbiorcami wody będą przemysł, energetyka i gospodarstwa domowe. Zmniejszenie aktualnego deficytu wody a także zaspokojenie naszych potrzeb wodnych w przyszłości to jeden z ważniejszych celów naszego państwa, który wymaga naszych pilnych działań.

Polska w porównaniu z innymi państwami posiada podobną a nawet wyższą średnią roczną ilość opadów deszczu. Na przykład Holandia to 600 mm/rok, USA to 270 mm/rok, Niemcy 570 mm/rok, Polska to 556 mm/rok. Pomimo porównywalnej z innymi państwami średniej rocznej ilość opadów deszczu wskaźnik dostępu do wody w Polsce jest bardzo niski, a ogromne połacie kraju zagrożone są suszą. Co wynika z klimatycznego bilansu wodnego (KBW). Brak wody wpływa negatywnie na odbiorców, gdyż ledwo jej wystarcza na ekosystemy wodne, a brakuje na potrzeby gospodarcze. Taka sytuacja rodzi konflikty społeczne między podmiotami gospodarczymi i ekologami.  

Przewidywany jest znaczący wzrost zapotrzebowania w wodę wynikający z rozwoju kraju i wzrostu poziomu cywilizacyjnego społeczeństwa. Ważne światowe instytucje kompetentne w sprawach wody uważają, że wodę należy szanować i oszczędzać, gdyż jest dobrem cennym i rzadkim. Należy z niej korzystać oszczędnie, czego przejawem jest kilkukrotne wykorzystanie tej samej wody. Np. Bank 

Światowy stwierdza, że w obecnych warunkach właściwe jest zintegrowane podejście do gospodarki wodnej, które zmierza do jej wielokrotnego wykorzystania do różnych zastosowań: hydroenergetyka, żegluga, zrównoważony rozwój, ochrona środowiska i nawadnianie (Integrated Water Resources Management - IWRM). Budowy urządzeń pozwalających zaspakajać potrzeby wodne odbiorców nie zabraniają także tzw. przepisy tworzące sieć Natura 2000, które nie zakazują rozbudowy rzek do celów gospodarczych w zamian za rekompensaty środowiskowe. 

UŻ Wrocław 2015

Z wody należy korzystać racjonalnie, co oznacza wielokrotnie wykorzystując tę samą wodę do różnych potrzeb. W Polsce należy zwiększyć krajowe zapasy wodne. Łączna pojemność wszystkich zbiorników retencyjnych wody w kraju wynosi 2, 75 mld m3, co stanowi zaledwie ok. 6% rocznego odpływu, gdy w innych krajach europejskich wskaźnik ten waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu procent. W kraju są możliwości topograficzne do budowy dużych zbiorników retencyjnych. Należy wykorzystać wszystkie dostępne możliwości do retencjonowania wody.  Efektywnym sposobem zapobiegania suszy jest sztuczna retencja, która w znacznym stopniu może ograniczyć nieefektywny odpływ wody do morza. Retencję sztuczną uzyskujemy przez budowanie mniejszych lub większych zapór i gromadzenie wody bezpośrednio w korycie rzeki lub w dolinach, przez które rzeka przepływa. Taka retencja pozwala precyzyjnie sterować przepływami wody. Gromadzić wtedy, gdy jest groźna i jest jej zbyt dużo. Stopnie wodne, zbiorniki retencyjne, kanały, poldery to urządzenia służące zwiększaniu retencji sztucznej korytowej i dolinowej. Z wody zgromadzonej dzięki tym urządzeniom korzystają wodolubne ekosystemy oraz gospodarka. Urządzenia te pozwalają stabilizować i zmniejszać wahania ekstremalnych przepływów wód a przede wszystkim zapobiegać suszy i korzystać ze zgromadzonej wody, gdy jest jej zbyt mało. Wszystkie te urządzenia hydrotechniczne służą także do stabilizowania warunków nawigacyjnych na drogach wodnych. Wiele rzek w Polsce to drogi wodne. Zapewnienie żegludze śródlądowej stałych warunków nawigacyjnych to zadanie gospodarki wodnej. Organizacja na rzekach rentownej żeglugi śródlądowej wpłynie korzystnie na powiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych. Woda zgromadzona w urządzeniach służących żegludze śródlądowej może w czasie suszy zaspakajać potrzeby wodne wielu odbiorców i być wykorzystywana wielokrotnie, np. dla potrzeb rolnictwa, hydroenergetyki, rozwoju wodolubnych ekosystemów.

Wielokrotne wykorzystywanie wody to cel wielu nowoczesnych światowych gospodarek wodnych. Urządzenie rentownych dróg wodnych w Polsce może posłużyć do zwiększenia i stabilizacji dyspozycyjnych zasobów wodnych w Kraju.   

Należy większą uwagę zwrócić na budowę urządzeń retencyjnych w południowej części dorzeczy. Przede wszystkim, dlatego, że, jak wynika z prawdopodobieństwa wielkości opadów w kraju obliczonych w opiniowanym Projekcie planu przeciwdziałania skutkom suszy na podstawie klimatycznego bilansu wodnego (KBW) prawdopodobieństwo wyższych opadów na południu Polski jest wyższe, a wodę należy gromadzić tam gdzie się pojawia.  Dodatkowo ten rejon Polski posiada dogodne warunki topograficzne do lokalizacji różnej wielkości zbiorników retencyjnych. Na przykład na Dolnym i Górnym Śląsku na lewostronnych sudeckich dopływach Odry istnieje możliwość lokalizacji dodatkowych kilkudziesięciu zbiorników wodnych.    

Do zapobieganiu suszy będącym jednym z celów gospodarki wodnej konieczne jest powiązanie zespołu wzajemnie współpracujących elementów fizycznych takich jak np. ekosystemy czy urządzenia realizujących założone cele, jako całość. Ta całość, czyli narzędzie służące realizacji celów gospodarki wodnej służące m.in. zapobieganiu suszom i zaspokajaniu potrzeb wodnych odbiorców to krajowy system wodny.

Zaplanowanie i budowa systemu wodnego składa się z wielu powiązanych ze sobą elementów takich jak: urządzenia wodne, ekosystemy czy funkcje sterowania i zarządzania. System wodny będzie narzędziem do planowania, kształtowania, monitorowania i koordynowania zasobów wód śródlądowych powierzchniowych, podziemnych oraz wód morza terytorialnego dla zaspakajania usług i potrzeb wodnych odbiorców, ochrony przed powodzią oraz ochrony zasobów wodnych przed wyczerpaniem i zanieczyszczeniem. Powyższe oznacza, że system wodny uniezależniałby wodne potrzeby kraju od warunków atmosferycznych. Powyższe oznacza, że zadaniem systemu będzie także przeciwdziałanie skutkom suszy.

Ważnym elementem formalnym dla możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych i retencji jest zwiększenie roli i zakres planowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych art.  165 ust 1 pkt.1) PW. Planowanie to obejmowałoby przywrócenie równowagi między bezpieczeństwem powodziowym oraz także ekonomią i ekologią. Plan obejmowałby projekt powiązanych ze sobą elementów funkcjonujących w obszarach wodnych, przywodnych i linii brzegowej dla realizacji celów gospodarki wodnej. Podstawowym zagadnieniem obszarów wodnych, przywodnych i linii brzegowej jest wielokrotne wykorzystanie przestrzeni. Zasada ta powinna być pierwszorzędną przy planowaniu przestrzeni. Cechą charakterystyczną planu przestrzennego jest łączenie wielu funkcji związanych z wodą, brzegiem i terenem przyległym do wody i skoordynowane z innymi istotnymi wyzwaniami przestrzennymi. Łączenie walorów wody i lądu.  Plany te powinny obejmować budowę infrastruktury (jazów) służącej retencji wody na obszarach dolin rzecznych lub terenów zalewowych. Ze zgromadzonej, dzięki kanalizacji rzek, wody można korzystać wielokrotnie. Służyłaby ekosystemom wodnym, przykładem może być tu kanalizacja Bobru. Dzięki spiętrzeniu wody i wykopaniu na poderach rozlewisk miejsc, w których stale jest wody uzyskujemy przestrzeń, w której wodna może być oddana zwierzętom i roślinności. Wybudowane w ten sposób kałuże, koryta rozlewiska mogą być połączone między sobą oraz z rzeką. Kałuże, rozlewiska, koryta a także roślinność powinna być rozplanowana i utrzymywana. Powstałe na polderach kałuże, rozlewiska, koryta wpływają korzystnie nie tylko na rozwój ekosystemów wodnych, ale także zwiększają pojemność polderów dla wód wezbraniowych. Dzięki spiętrzeniu woda z koryt rzecznych służyłaby celom gospodarczym: zaspakajaniu potrzeb rolnictwa, przemysłu, hydroenergetyce w tym do uprawiania transportu rzecznego. Oprócz planowania funkcjonalności obszary wodne i przywodne powinny tworzyć harmonijny krajobraz przyjazny ludziom, zwierzętom i roślinom. Po spiętrzeniu rzek na terenach zalewowych należy wzmocnić rolę zapewnienia odpowiedniej przestrzeń wody dla zwierząt i roślin. Działania te doprowadzą do wzmocnienia retencji naturalnej (zielona woda) i ograniczą parowanie wody.

Wszystkie rzeki główne w Polsce a także większe ich dopływy są drogami wodnymi. Ze względu na to, że przewożenie ładunków statkami po drogach wodnych, mimo to, że jest szczególnym sposobem korzystania z wód, nie wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Susza ma fundamentalny wpływ na uprawianie transportu rzecznego. W Polsce, gdzie na tle Europy sieć rzeczna jest stosunkowo dobrze rozwinięta, odsetek przewozów ładunków transportem rzecznym w całości lądowych przewozów towarowych jest niewielki i sięga ok. 0, 2%. Podczas gdy w niektórych krajach Unii Europejskiej kształtuje się na poziomie znacznie wyższym np. w Holandii – 42, 3%, Belgii – 15, 3%, Rumunii – 26, 8% Bułgarii – 24, 0%, Niemczech – 8,6%. W Polsce brakuje wody dla transportu rzecznego.  

Rzeki główne pełnią zasadniczą rolę w systemie wodnym kraju. Przepływa nimi znaczna część dyspozycyjnych zasobów wodnych. Woda w rzekach głównych ma strategiczne dla kraju znaczenie, gdyż tworzy podstawowy składnik krajowych powierzchniowych zasobów wodnych. Krajowe rzeki główne są także drogami wodnymi.

Stabilne warunki nawigacyjne, które powinny być zapewnione żegludze śródlądowej uzyskane dzięki sprawnie działającym urządzeniom retencyjnym na głównych rzekach będącymi drogami wodnymi zapewnią transportowi wodnemu możliwość prowadzenia działalności, poprawią warunki gospodarczego korzystania z rzek, dostarczą wody wodolubnym ekosystemom oraz zmniejszą ryzyko suszy, a odbiorcom stałą dostawę wody.

Żegluga śródlądowa i stabilność warunków nawigacyjnych sprzyja zabezpieczeniu odbiorcom dyspozycyjnych zasobów wodnych.

Odra w rejonie Głogowa i jaz Różanka

  UŻŚ Wrocław 2013

W Biuletynie "Prosto z Pokładu" Nr 183 znajdują się jeszcze teksty komentatorów wydarzeń związanych z żeglugą śródlądową w tematach:

  1. Żegluga rzeczna: tak czy nie? - autor Andrzej Podgórski

  2. Modernizacja WESTERPLATTE II - autor Waldemar Rybicki

  3.  STOCZNIE RZECZNE W NIEMCZECH - autor Witold Szabłowski, zdjęcia: Christian Knoll
  4. REJSY WODOLOTEM  SZCZECIN - ŚWINOUJŚCIE - SZCZECIN - autor Ryszard Wąsek

  5. KŁODY POD NOGI, CZY POD DZIÓB? - autor Janusz Fąfara

  6. ŻEGLUGA: ŚCIEKI I ŚMIECI DO WODY? - autor Władysław Wąsik

Całość Biuletynu "Prosto z Pokładu" nr 183 do pobrania pod adresem: 

http://bractwomp.eu/media/com_acymailing/upload/biuletyn_prosto_z_pok__adu_nr_183___2020__6_.pdf


 

Ta strona używa plików Cookies. Dowiedz się więcej o celu ich używania i możliwości zmiany ustawień Cookies w przeglądarce. Polityka cookies